Монгол хvний индикатор танигдахгvй болтлоо хувьсчээ

2011-09-20

Улс гvрнvvдийн хєгжлийн сургамж юу вэ, хурдасгуур хаана байна вэ?...
Хvндээ байна. Жvvд, Япон, Солонгос, Монгол дєрвєн хvний vндсэн хэв маяг, шинжvvдийг жишиж vзье. Хvмvvсийн хэвшил, индикаторт ямар зєрvv, ялгаа байна вэ гэж...
Энэ нь санамсаргvй жишилтvvд ч биш. Нэгдvгээрт, эдгээр vндэстнvvдийн оршин буй бvс нутаг иргэншлиин тєв тэнхлэг, халуун цэг болж хувирах магадлал, хvлээлтvvд их. Хоёрдугаарт, тэд дэлхийн иргэншлийг хєтєлж, гариг ертєнцийн менежмент хувьсал, бизнесийн байршил (кординат) ба хvчний тэнцвэрт хvчтэй нєлєєлж ирсэн.

Жvvд хэв маяг
Жvvд зон ген, хэв маягийн хувьд vнэхээр тасархай ард тvмэн. Тэд гариг ертєнцийн бизнес, иргэншлийг одоо ч хєтєлж буй гэхэд хилсдэхгvй. Монголчууд ч генээр дутахгvй. Нарны хєдєлгєєний (Юлиан -Григорийн) тооллоор бидний гариг ертєнцийн нэг, хоёрдугаар мянганы суут хvнээр Жvvд Есvс Христ, Монгол Чингис нар тодорсон нь тохиолдол биш. Жvvдvvд унаган ген, хэв маягаа одоо ч бат хадгалж, улам ч баяжуулсаар буй. Тэд -амьдралын-иєвшил, фиьесофи, ёс жаягаа залууст яаж євлvvлж байна вэ?

Нэгд, vндэстний хувьд тэд дэндvv зохион байгуулалтад орсон. Америкт, жишээ нь долоо хоногт нэг єдєр машин унадаггvй, заавал сvмд цуглана. Хvн бvр жигд хар формын хувцас ємсєнє. Ёс жаягаа залууст євлvvлэх гэж. Хоёрдугаарт, тэд бэлэн жор хэзээ ч заахгvй, мєнгє єгдєггvй, харин олох арга ухааныг заана. Гуравдугаарт, цаг хугацааны vнэ цэнийг дэндvv мэдэрнэ. Зугтаж явахдаа ч яах тухайгаа эргэцvvлдэг. Энгийн юм шиг ч цаана нь асар том философи. Гэтэл хєх толбот бидний хувьд эсрэг зураттай. Унаган ген маань хэвээр буй ч амьдралын хэвшил, философи, ёс жаягийн индексvvд доош унасаар л байна.

Япон хэв маяг
Уламжлалаа их сайн хадгалсан. Ямар онцлогтой vндэстэн бэ гэвэл харилцаа, ёс суртахууны кодексийн хувьд хэн ч анзаарамгvй хамгийн жижиг зvйлийг соргог мэдэрч, их нарийн журамласан. Жишээ нь аяганы бариулыг яг ингэж тавих ёстой гэх мэт. Нєгєєтэйгvvр ямар ч ажилбарыг яс деталчилж биелvvлдэг.

Товчлох, алгасах, бєєндєх, хойшлуулах гэсэн ойлголт тэдэнд vгvй. Жишээ нь, бэлтгэлийн vед гар бємбєгт голын хоёр, хажуугийн дєрвєн шvvгч номоороо зогсож, орлон тоглогчид-тусгай зурааснаас ордог. Тvvнчлэн бусдад саадгvй, єрєєлд эвгvй сэтгэгдэл тєрvvлэхгvй гэсэн философи автобус, метро, зоогийн газар, хаана ч, хэзээ ч мэдрэгдэнэ. Токиогийн явган хvний замд зорчигч дугуй хоёр ямар ч проблемгvй зорчино.

Солонгос маяг
Техник, технологи, дэд бvтцээрээ (хурдны зам) гайхуулж буй энэ гvрний хvний индикатор нийт массаараа гайгvй ч Япон хэв маягт хvрэх болоогvй, хол зєрєєтэй нь харагддаг. Жишээ нь бусдад саадгvй логик-гудамж талбайд (автобус, метро, зоогийн газар) зєрчилдєнє. Хувь хvний хэвшил, философи, дэг журмын индикаторууд Япон хэв маягт ойртоход нэлээд хугацаа орох болов уу. Америкчvvд бvр ч долоон дор, их задгай улс. Аль ч зоогийн газарт 10 жилийн сургууль гэмээр шуугилддаг. Орландогийн олон улсын хурлын vеэр зохион байгуулагчдын нэг нь офисст гэрийн шаахай, шоорттой л гvйж явдаг.

Монгол хэв маяг
Монголчуудын хэв маяг бvр ч дор, манай гариг ертєнцийн хамаг муу муухайн цуглуулга гэлтэй. Єнєєдрийн хэв маяг юу вэ гэхээр хээл хахууль, архидалт, янхандалт, шударга бyс байдал, заль мэх, хар энерги, харьцааны бvдvvлэг соёл. Маргалдах хэрэггvй, эд бvгд бидний хэв маяг, араншинд бий. Дэлхийн соёлт гvрэн, vндэстэн аль диван галавт мартаж гээсэн зvйлсийг бидний араншингийн захаас нээлттэй харж болох. Ганц нэг хvнээс биш, нийт массаас харж болно. Монголчууд бид бурангуй цаг, тvvхийн амьд гэрч, археологийн биет vзмэр юм уу, хаашаа юм бэ гэж бодохоор. Єєрєєр хэлбэл єнєєдєр Монгол хvний суурь индикатор танигдахгvй болтлоо хувьссан байна. Энэ бол эмгэнэл. Ємнєх уламжлал, vнэт зvйлсээ гээж, тархи толгой буруу программчлагдахаар ингэдэг аж. Монгол хvн єнєєдєр суурь индикатораа танихгvй болтлоо хувьсчээ.

Vнэт зvйлсээ хэрхэн уландаа гишгэж, дархлаагаа алдсаныг одоо авч vзье. Жинхэнэ монгол хэл, vгсийн урын сан хаачсан бэ. Уг нь бvгд л байсан зvйл. Ойрадын эрдэмтэн огторгуйн далай, Равжамба Зая Бандид Намхайжамц (1599-1663)-ын тод Монголд буулгасан бурханы их хєлгєн судраас ишлэе. Хvн бvр уншуулдаг хийморийн санд жишээ нь "...тус амгалангийн цог доор єлзий хутаг орших болтугай. ...гэгээн гэрлээр сэтгэлийн эрхэт лянхуа цэцэг дэлгэрэх болтугай. ...бие, эрхтэн, хийморь улам дээш шинэ саран мэт аривдмой... ум амгалан сайн болтугай.." гэж гардаг. Ямар уран Гоё хэллэг вэ. Ингэхэд Єлзийхутаг хэмээх vгийн утга, логикийг бидний хvрээлэлд хэдэн хvн мэддэг бол... Би л лав хэлж мэдэхгvй. Жинхэнэ монгол хэллэг, урын сангаа ингэж бид танихгvй болтол нь гээсэн байна. Єнєєдєр жинхэнэ урын сангаар шvлэг хэлхэж буй яруу найрагч хэд бол...Тэр цаг vеийн хvмvvст єнєєгийн шvлэг, найраг, урын сангууд сонсогдох болов уу. Хатуухан хэлчихэд, бараг л орчуулагч, зуучлагч маягийн хvнээр дамжуулж ойлгох байх. Дашрамд єгvvлэхэд Євєрмонголчуудыг бид шоглодог ч хэл ярианы унаган тєрхєє илvv хадгалж vлдсэнийг нь хvлээн зєвшєєрєх ёстой. Ер нь л монголчууд бид зєвхєн хэл бус бvх дэвшилтэт соёл, ёс заншил, уламжлалаа дэндvv их гээж, дархлаагаа алдчихсан. Харийн бодлого, vндэснии хагарал, коммунизмын балаг гээд олон учир шалтгааны холбоосууд энд бийг vгvйсгэх аргагvй ч хэтэрхйи хайнга хандсан алдаа бидэнд бийг хvлээн зєвшєєрєх учиртай.

Єнєєдєр бид євгєдийнхєє жирийн хэллэг, єдєр тутмын vнэн зам мєр, амьдралын логикуудыгойлгохоо байж. "Сvх далайтал vхэр амар" гэдэг vгийн утгыг гайхамшигтай тайлж, "Оллоо" вебд тавьсан тэр нэгэн зохиогчид баяр хvргэе. Нэг мангар vхрийг муулаад байна уу. Yгvй гэж... Гол логик нь тайван байж, сэтгэлээ ариусга, муу энерги бvv гарга гэсэн сургаал гэж. Тэр бас "Адгийн баян-эд хогшил эрхэм баян"-д єргємжлєгдсєн гэж тархи толгой ба сэтгэлгээ гажуудаж, систем дэх хєтлєгчvvдийн эрэмбэ буюу байршлын координат 180 градус солигдсоныг маш гярхай олж шvvмжилсэн байна билээ.

Сэтгэлгээний вакум, гажуудлыг бидний толгойд шингэсэн бvдvvн хvн буянтай гэх vгээр бас л янзтай ончтой тєлєєлvvлжээ.- Буян-тарган, туранхайтай холбоосгvй, нэг ч гэсэн сєрєг энерги, сэтгэл хєдлєл, vйлдлээ засаж янзалвал буян хураах нь тэр гэж. Тvvнээс биш шуналтаад, идээд буй хvн буянтай болохгvй. Бас буян арилна гэж туслахгvй цэрвэх нь хувиа хичээсэн єєдгvй зан гэхээс сайн vйл лав биш гэж. Монгол гэдэг ухагдахуун амиа л бод гэсэн аав, ээжийн сургаалиас давж цаана нь гишгэх ёстой гэж их ончтой хэлснийг олзуурхууштай юм.

Энэ бvхэн мухар сvсэг, хоосон бишрэлийн гай, vнэт зvйлс уланд гишгэгдсэний гэрч. Бурханаа мартсан жилvvдийн тєлєєсєнд бидний тархи толгойд вакум vvсч, сэтгэлгээ гажууджээ. "Амиа бод, буян арилна", "Бvдvvн хvн буянтай", "Адгийн баян-эд хогшил эрхэм баян" зэрэг буруу программ сууснаас бидний тархи, зам мєр, ёс суртахуун доройтож байна. Энэ философийг таягдах ёстой.
Бидний дотроос олон дарга, цагаан захтангууд "би сvртэй шvтлэггvй хvн" гэж омогшин сайрхдаг. Vнэндээ бол энэ нь бахархал буе, харин ч ичиж vхмээр зvйл юм байна билээ. Таван сахилаа мэддэггvй, наад захын итгэл vнэмшилгvй хvнийг ямар дарга гэх вэ дээ. Гэтэл сандал, ширээ лvv улангасч дайрахыг яана. Ичиж vхмээр юм. Соёлт хvмvvс атеизмыг хvлээн зєвшєєрдєггvй, атеист хvнийг эх оронч байтугай иргэн ч гэж vздэггvй гэнэ лээ. Тэргvvн хамба Д.Чойжамц, Атеист хvн сэтгэл цулгуй, язгуур боловсрол бага, цэгц онолд ишлэсэн итгэл vнэмшилгvй нэгэн байдаг.

Єндәр боловсролтой ч итгэл vнэмшилгvй, махан биеийг шvтсэн, хатуу сэтгэлтэй, муйхар явдалтай байдаг нь даанч харамсалтай, тооп/й харанхуй хэрэг" гэсэн удаатай. Тэгэхлээр, сvvлийн 80 жилд хvн бvр толгой дараалан сvсэг бишрэлээ хаяж, атеист болсон нь Монгол хvний индикатор унах гол шалтгаан болсон. Энэ бол эмгэнэл. Харамсалтай байна. Монгол хэзээ хєгжих вэ...

Т.Жааваа /Sc.D/